یکی از مهم‌ترین مواد مصرفی در دنیای الکترونیک و فناوری، سیم لحیم یا سیم قلع است. چه در مونتاژ بردهای الکترونیکی، چه در تعمیرات تلفن همراه یا حتی در پروژههای صنعتی و R&D، این سیم با ظاهر ساده خود، نقشی بسیار حیاتی دارد. انتخاب نادرست سیم لحیم می‌تواند منجر به اتصال ناقص، آسیب به قطعه، هزینه‌های اضافی و کاهش عمر سالم دستگاه شود.
در این مقاله، به عنوان یک راهنمای مرجع، به بررسی کامل و موشکافانه‌ی سیم قلع و سیم لحیم، تفاوت‌ها، ترکیب‌ها، ساختارها، برندها، و اصول مهم در انتخاب آن خواهیم پرداخت.
سیم قلع یا سیم لحیم؛ تفاوت در نام یا عملکرد؟
در زبان عمومی بازار ایران، دو واژه‌ی «سیم قلع» و «سیم لحیم» اغلب به جای یکدیگر به کار می‌روند. اما اگر بخواهیم از نگاه فنی موضوع را بررسی کنیم، اصطلاح «سیم لحیم» اشاره به کاربرد دارد؛ در حالی که «سیم قلع» بیشتر به نوع آلیاژ و متریال فلزی مورد استفاده در ترکیب آن دلالت دارد.
به‌طور دقیق‌تر، لحیمکاری عملیاتی است برای اتصال دو قطعه فلزی، و سیم قلع یا لحیم، ماده پرکننده این اتصال است. این سیم در برابر حرارت ذوب‌شده و اتصالی رسانا و مکانیکی ایجاد می‌کند.
بیشتر بدانید: فست شارژ چیست؟
معرفی انواع سیم لحیم و انواع سیم قلع
دسته‌بندی بر اساس ترکیب آلیاژ:
سیم لحیم با سرب (Solder with Lead)
-
- ترکیبات رایج:
- 60/40 (۶۰٪ قلع، ۴۰٪ سرب)
- 63/37 (ترکیب یوتکتیک با نقطه ذوب دقیق)
-
- ویژگی‌ها:
- ذوب سریع (حدود ۱۸۳-۱۹۰ درجه)
- لحیمکاری آسان‌تر
- سطح براق و صاف
- کاربرد: بیشتر برای بردهای DIP، پروژههای غیرحساس، تعمیرات عمومی
سیم لحیم بدون سرب (Lead-Free Solder)
- ترکیبات رایج:
- Sn/Ag/Cu (قلع – نقره – مس)
- Sn/Ag یا Sn/Cu
- ویژگی‌ها:
- بدون مواد سمی (مطابق RoHS)
- نقطه ذوب بالا (حدود ۲۲۱ درجه)
- سخت‌تر در لحیمکاری، اما ایمنتر برای محیط و انسان
- کاربرد: در پروژههای صنعتی جدید، تجهیزات پزشکی، محصولات صادراتی
سیم قلع/آنتیموان – آلیاژ ۵/۹۵ یا آرالاکس / آراکس
- مناسب برای لحیمکاری با مقاومت بالا
- بیشتر در صنایع صنعتی یا تخصصی مثل سیستم‌های گرمایشی یا آب
لحیم نقره (Silver Alloy Solder)
- پایداری بالا + سطح اتصال مقاوم
- مناسب برای مدارهای حساس پرجریان
دسته‌بندی بر اساس شکل و فرم:
| نوع لحیم | کاربرد اصلی |
| سیم لحیم گرد | عمومی‌ترین نوع مورد استفاده در الکترونیک |
| نوار لحیم | مناسب برای اتصالات بلند یا صنعتی |
| خمیر لحیم (Paste) | مخصوص لحیمکاری قطعات SMD با دستگاه Hot Air یا ریفلو |
| توپ لحیم (Balls) | مخصوص چیپ‌های BGA، آی‌سی‌های سطح بالا (ری‌بال کردن) |
| شمش لحیم (Bar) | برای استفاده در دستگاه‌های صنعتی لحیم‌زن |
| Preform لحیم | لحیم به‌شکل قالبی برای قطعات خاص در تولید انبوه |
انواع سیم لحیم بر اساس هسته (Flux Core یا Solid)
سیم لحیم دارای مغزی فلاکس (Rosin Core)
- دارای مغزی مایع تمیزکننده برای کمک به چسبیدن بهتر لحیم
- مناسب برای اتصال بردهای الکترونیکی حرفه‌ای یا ظریف
سیم لحیم بدون مغزی (Solid Core)
- هیچ ماده روان‌کننده‌ای ندارد
- برای کاربردهای خاص، نیاز به استفاده از فلکس مجزا هست
هسته اسیدی (Acid Core)
- برای لوله‌کشی یا کارهای مکانیکی
- ممنوع در بردهای الکترونیکی به دلیل خوردگی
ترکیبات رایج سیم لحیم و تأثیر آن‌ها در لحیمکاری
نوع آلیاژی که در ساخت سیم لحیم به‌کار می‌رود، تأثیر مستقیمی بر رفتار، کیفیت و نوع کاربرد آن دارد. در جدول زیر، مقایسه‌ای بین ترکیب‌های رایج بازار انجام شده است:
| ترکیب آلیاژ | درصد قلع | درصد سرب/فلز مکمل | نقطه ذوب تقریبی (°C) | مزایا | مناسب برای |
| Sn63/Pb37 | 63٪ | 37٪ (سرب) | 183 | لحیمکاری تمیز، براق و سریع | تعمیرات الکترونیکی حساس |
| Sn60/Pb40 | 60٪ | 40٪ (سرب) | 188 | محبوب‌ترین ترکیب سنتی | کارهای عمومی برد |
| Sn99/Ag0.3/Cu0.7 | 99٪ | بدون سرب | 217-221 | بدون سموم، پایدار، مورد تایید RoHS | محصولات صادراتی |
| Sn95/Sb5 | 95٪ | 5٪ آنتیموان | ~240 | مقاومت بالا، دوام زیاد | لحیمکاری صنعتی |
| Sn96.5/Ag3.5 | 96.5٪ | 3.5٪ نقره | 221 | رسانایی و استحکام بالا | مدارهای پرجریان |
همان‌طور که مشاهده می‌کنید، تفاوت در درصد قلع یا نوع فلز مکمل (سرب، آنتیموان، نقره و…) تأثیر چشمگیری بر ویژگی‌های فنی لحیم نهایی دارد.
قطرهای مختلف سیم قلع و کاربرد آن‌ها
| قطر سیم قلع | کاربرد اصلی |
| ۰.۳ تا ۰.۵mm | مناسب برای قطعات SMD و آی‌سی‌های بسیار ظریف |
| ۰.۶ تا ۰.۸mm | کاربرد عمومی در مونتاژ و تعمیر بردهای DIP |
| ۱.۰mm و بالاتر | لحیمکاری سیم‌ها، ترمینال‌ها و نقاط اتصالی پرجریان |
در انتخاب سیم لحیم و سیم قلع به چه نکاتی توجه کنیم؟
- نوع پروژه: صنعتی، خانگی، آموزشی؟
- نوع قطعات: SMD، DIP، BGA، برق صنعتی؟
- درصد قلع و سرب: برای راحتی لحیم و کیفیت اتصال
- دما و کنترل هویه: بر اساس آلیاژ
- کشور یا برند سازنده: برندهای مطرح مثل Yihua، Mechanic، آساهی، ساوبیت، آلوسل و…
معرفی برندهای معروف سیم قلع در بازار ایران
| برند | ویژگی‌ها |
| ساوبیت | ساخت کره، محبوب بین تعمیرکاران موبایل و لپ‌تاپ |
| آساهی | برند ژاپنی، حرفه‌ای و باکیفیت برای پروژههای SMD |
| آلوسل | ساخت ترکیه، اقتصادی با عملکرد مناسب |
| بهینکس | ایرانی؛ مناسب برای تولیدکنندگان داخلی با استاندارد RoHS |
| Mechanic | چینی باکیفیت؛ معروف در بین تعمیرکاران موبایل |
انواع لحیمکاری با سیم قلع:
- لحیمکاری با پایه سرب
- لحیمکاری با پایه بدون سرب
- لحیمکاری با فلکس
- لحیمکاری حرارتی مخصوص قطعات حساس مانند BGA
نحوه تشخیص درصد قلع و سرب سیم لحیم
- بررسی درج روی قرقره یا بسته‌بندی (مثلاً: Sn60/Pb40)
- توجه به دمای ذوب
- میزان درخشش لحیم
- رنگ دود خروجی هنگام لحیم ≠ قطعی اما قابل ارزیابی برای افراد با تجربه
سوالات متداول درباره سیم لحیم و سیم قلع
- سیم لحیم 63/37 بهتر است یا 60/40؟
ترکیب 63/37 نقطه ذوب دقیق‌تری دارد و لحیمکاری تمیزتری ایجاد می‌کند ولی معمولاً گران‌تر است. - سیم لحیم بدون سرب بهتره یا با سرب؟
برای پروژههای صنعتی و صادراتی، بدون سرب گزینه مناسبی هست ولی برای کارهای خانگی، با سرب راحت‌تر است. - قطر سیم لحیم چقدر باشد؟
برای تعمیر موبایل و بردهای ریز: ۰.۳ تا ۰.۵ میلیمتر – برای کارهای عمومی: ۰.۶ تا ۰.۸ میلیمتر - بهترین برند برای خرید سیم قلع چیه؟
برای کار ظریف: آساهی یا Mechanic
برای عمومی و اقتصادی: ساوبیت یا آلوسل
نتیجه‌گیری
اگر پروژه‌ای در دنیای الکترونیک در دست دارید، توجه به انتخاب سیم قلع برخلاف ظاهر ساده‌اش کاملاً حیاتی است. انتخاب درست می‌تواند نتیجه‌ای تمیز، حرفه‌ای و بادوام به شما تحویل دهد. همیشه پیش از خرید به ترکیب آلیاژ، درصد قلع، مغزی فلاکس، قطر سیم و برند تولیدکننده توجه داشته باشید.
چه تعمیرکار موبایل باشید، چه مهندس مونتاژ، چه تازه‌کار در آموزش لحیمکاری؛ با انتخاب سیم قلع صحیح، نیمی از مسیر لحیمکاری اصولی را طی کرده‌اید.
اگر به دنبال خرید انواع قطعات الکترونیکی اورجینال ، انواع لوازم صنعتی ، اداری، مشاوره تخصصی یا تامین عمده پین‌های GPIO و بردهای توسعه هستید، همین حالا با ولتاتک تماس بگیرید یا سفارش خود را به صورت آنلاین ثبت کنید.
ولتاتک، واردکننده مستقیم و تامین‌کننده معتبر قطعات الکترونیکی در ایران، آماده ارائه بهترین قیمت و پشتیبانی فنی به شماست.
